Dieta wegetariańska u dzieci

W ostatnich latach bardzo wzrosła popularność wegetariańskiego stylu życia. Jest on wybierany ze względu na korzyści dla zdrowia (ograniczanie tłuszczów, cholesterolu, duża zawartość błonnika, a tym samym mniejsze ryzyko powstawania wielu chorób cywilizacyjnych, m.in. choroby wieńcowej) oraz z powodów religijnych bądź kulturowych.

Aneta Czerwonogrodzka, mgr inż. żywienia człowieka i dietetyki Zakład Żywienia Człowieka Akademii Medycznej w Warszawie i Klinika Pediatrii i Endokrynologii Samodzielnego Publicznego Dziecięcego Szpitala Klinicznego w Warszawie

Należy jednak pamiętać, że pozytywne aspekty tego sposobu żywienia dotyczą ludzi dorosłych, którzy w dzieciństwie byli odżywiani tradycyjnie, dlatego coraz częstszym problemem współczesnej opieki nad dzieckiem zdrowym są modyfikacje żywienia wprowadzane przez ich opiekunów, którzy sami odżywiają się w sposób niekonwencjonalny.

Szacuje się, że w Polsce ok. 3% dzieci do 3 roku życia pozostaje na diecie wegetariańskiej. Jeśli jest ona prawidłowo skomponowana i urozmaicona zwykle realizuje zapotrzebowanie na składniki odżywcze organizmu dorosłego człowieka, jednak w przypadku intensywnie rozwijającego się niemowlęcia i dziecka wydaje się to raczej niemożliwie bez odpowiedniej suplementacji. Jeżeli jednak taka dieta z jakichś powodów musi być stosowana u dzieci, dobór jej rodzaju i odpowiednich produktów powinien być oparty na bardzo gruntownej wiedzy.

Rodzaje diet wegetariańskich

Wszyscy wegetarianie z zasady wykluczają spożywanie mięsa i jego przetworów. Wyróżnia się wśród nich:

• lakto-wegetarian, którzy poza produktami roślinnymi spożywają mleko i jego przetwory (sery, jogurty, kefiry, maślankę, serwatkę, itp.);
• lakto-owo-wegetarian, dopuszczających w swojej diecie niektóre produkty pochodzenia zwierzęcego, jak jaja, mleko i jego przetwory, natomiast eliminujących ryby i "owoce morza";
• wegan, w dietach których występują wyłącznie produkty pochodzenia roślinnego, tj. zboża, owoce, warzywa, orzechy, nasiona, rośliny strączkowe i tłuszcze roślinne. Określenie ?weganizm" odnosi się do filozofii całkowitego wykluczenia z użycia produktów pochodzących od zwierząt, poczynając od produktów spożywczych (mięso, ryby, jaja, mleko, a nawet miód) do odzieży i obuwia ze skóry;
• makrobiotyków, żywiących się głównie zbożami, ziarnami i warzywami.

Istnieje także grupa osób tzw. częściowych wegetarian (semi – wegetarian) okazjonalnie spożywających mięso zwykle ryb, "owoców morza" i drobiu, ale których podstawą diety są produkty pochodzenia zwierzęcego. Dieta ta jest najmniej kontrowersyjna.

Wegetarianizm u dzieci

Oficjalne stanowisko Krajowego Konsultanta w dziedzinie Pediatrii i Zespołu Ekspertów w sprawie stosowania diet wegetariańskich w wieku rozwojowym dopuszcza u dzieci prawidłowo zbilansowany lakto – owo – wegetarianizm. Zgodnie z jego zaleceniami w jadłospisie zamiast mięsa mogą znajdować się jaja oraz mleko i jego przetwory. U starszych dzieci do jadłospisu czasem włącza się ryby. Bardzo istotny jest jednak odpowiedni dobór składników do przygotowywania potraw. Przy niezadowalającej wiedzy z tego zakresu bezpieczniej jest nie rezygnować całkowicie ze spożywania mięsa i jego przetworów.

W Polsce, przy braku tradycji i niedostatecznie jeszcze rozwiniętym rynku żywności wegetariańskiej, istnieje ryzyko zbyt dużej monotonii w żywieniu wegetarian. Dlatego rodzice powinni szczególnie dbać o możliwie jak największe urozmaicenie składu posiłków, zarówno swoich jak i swoich dzieci. Często niestety w diecie wegetariańskiej panuje zasada: "czego nie należy jeść" zamiast "co należy jeść", a dobór produktów jest przypadkowy.

Zalecenia

Według amerykańskiej Akademii Pediatrii (AAP – American Academy of Pediatric) prawidłowo zbilansowana dieta wegetariańska może sprzyjać prawidłowemu rozwojowi dziecka. Zaleca się jednak karmienie piersią, co najmniej przez pierwszy rok życia, suplementację witaminy B12 w okresie laktacji, zwłaszcza gdy matka dziecka jest weganką, a powyżej 6 miesiąca życia dieta dziecka powinna być wzbogacona w cynk, żelazo, witaminę B12 i D3. Niemowlęta wegańskie, które nie mogą być karmione piersią przez pierwszy rok życia powinny otrzymywać mieszanki oparte na soi. Niestety niedostępne są preparaty o odpowiedniej wartości odżywczej pozbawione jednocześnie produktów pochodzenia zwierzęcego dla wcześniaków i niemowląt nietolerujących soi i jej przetworów.

Stałe pokarmy (będące substytutami mięsa) wprowadza się do diety dziecka wegańskiego w 7 – 8 miesiącu życia. Kryterium pierwszeństwa ich wprowadzania do diety niemowlęcia powinna być przede wszystkim lekkostrawność. Powinny one posiadać odpowiednią konsystencję oraz zawierać dodatkowe źródła białka i składników odżywczych. Dobrym źródłem białka są np. puree z roślin strączkowych, przecierany ser sojowy (tofu) lub jogurt sojowy. Produkty wysokoenergetyczne to: tarty, twardy ser tofu, pasta z fasoli lub grochu, puree z awokado, masło orzechowe oraz gotowane i suszone owoce. Jako źródło wapnia poleca się: mleczko sezamowe, mleko sojowe, figi, daktyle, morele. Konieczność wzbogacania diety substancjami odżywczymi wynika z tego, że wiele potraw wegańskich zawiera duże ilości błonnika pokarmowego, utrudniającego wchłanianie wapnia, żelaza, magnezu i innych mikroelementów. Pozostałe pokarmy wprowadza się według obowiązującego tradycyjnego schematu i modelu żywienia niemowląt i dzieci. Informacji o nim udzieli lekarz pediatra bądź dietetyk.

Po ukończeniu 1 roku życia dziecku można zacząć podawać pełnotłuste mleko sojowe. Należy je wzbogacać mlekiem kobiecym lub mieszanką opartą na soi i taki sposób żywienia kontynuować do 2 roku życia. Proponowany dobór produktów i ich porcje dla dzieci w wieku przedszkolnym przedstawiono w tabeli

Wpływ diety wegetariańskiej na zdrowie dziecka

Dzieci pozostające na diecie wegetariańskiej powinny znajdować się pod stała opieką lekarską, ponieważ ograniczenia żywienia mogą prowadzić do nieodwracalnego upośledzenia ich rozwoju, zarówno fizycznego jak i psychicznego, a także do wystąpienia innych powikłań zdrowotnych.

Autorzy badań nad wpływem diet alternatywnych na organizm dzieci i młodzieży, prowadzonych w ostatnim dziesięcioleciu, w większości wyrażają opinię, że wegetarianizm, zwłaszcza ścisły jest dla nich szkodliwy. Największe niedobory obserwowane podczas stosowania takiej diety dotyczą żelaza, wapnia, witaminy B12 i witaminy D3. Dodatkowo, jeśli dziecko jest na diecie opartej wyłącznie na warzywach, owocach i ziarnach oraz gdy spożywa niewielkie porcje pokarmów, może ona nie pokrywać jego potrzeb energetycznych.

Uważa się, że diety wegetariańskie nie odpowiadają zasadom racjonalnego żywienia w wieku rozwojowym, poza wspomnianą dietą lakto – owo – wegetariańską, pod warunkiem, że jest ona w pełni zbilansowana. Jednak może ona również prowadzić do częstszego ujawniania się nadwrażliwości pokarmowej (alergie i nietolerancje). Natomiast diety wegańskie i makrobiotyczne niosą za sobą ryzyko niedoborów i związanych z nimi odległych skutków zdrowotnych, dlatego w okresie rozwojowym wskazany jest nadzór lekarza i porady żywieniowe.

Badania

Na podstawie wieloośrodkowych, zagranicznych badań, dzieci i młodzież będąca na diecie wegetariańskiej nie odbiegają znacząco w zakresie wzrostu i masy ciała od swoich rówieśników stosujących tradycyjny model żywienia. Opóźnienie wzrostu obserwowano jedynie u dzieci będących na szczególnie restrykcyjnych dietach wegetariańskich (np. makrobiotycznej). Niektórzy badacze zwracają uwagę na zwiększone ryzyko występowania u dzieci na diecie eliminacyjnej mniejszych wartości hemoglobiny, liczby czerwonych krwinek (erytrocytów), stężenia żelaza i cynku. Szczególnie zagrożone niedoborami są dzieci pozostające na diecie wegańskiej i makrobiotycznej (z całkowitym wykluczeniem mleka i jego przetworów oraz jaj). U nich konieczna jest suplementacja witaminami B12, D3 oraz wapniem i żelazem.

Wiele kontrowersji budzi stosowanie produktów sojowych u niemowląt i starszych dzieci jako substytutu mleka krowiego. Soja i jej preparaty zawierają znaczne ilości izoflawonów (zbliżonych swoim działaniem do ludzkich hormonów płciowych – estrogenów). Niektórzy badacze stwierdzili, że u kobiet, które w dzieciństwie karmione były mieszankami sojowymi, dłużej trwają krwawienia miesiączkowe i częściej towarzyszą im bóle brzucha.

Dieta wegetariańska ma udokumentowane również korzystne działanie zmniejszające ryzyko zachorowania na niektóre nowotwory, cukrzycę oraz choroby układu krążenia w wieku dorosłym. Z drugiej strony sprzyja niedoborom pewnych składników odżywczych. Podejrzewa się, że może to mieć niekorzystny wpływ na mineralizację kości u dzieci, szczególnie w okresie przedpokwitaniowym, kiedy to może opóźniać procesy ich prawidłowego wzrostu i uwapnienia.

O tym trzeba pamiętać!

• Zanim zdecydujesz się na stosowanie diety wegetariańskiej u dziecka, zastanów się, czy masz wystarczającą wiedzę na temat prawidłowo zbilansowanej diety.
• Jeśli, tak jak dla większości z nas, tajniki dietetyki są Ci obce, koniecznie zwróć się po pomoc do specjalisty – dietetyka, który pomoże skomponować odpowiednią dietę dla Twojego wege-dziecka.
• Jeżeli dieta jest odpowiednio zbilansowana i towarzyszy jej suplementacja witamin i minerałów, może być nawet korzystna dla zdrowia, zwłaszcza, że w niektórych swych zaleceniach pozostaje w zgodzie ze współczesnymi zasadami zdrowego żywienia (większe spożycie błonnika z roślin, ograniczone spożycie tłuszczów nasyconych i cholesterolu).

Dieta wegańska w każdym przypadku jest dla dzieci i młodzieży przeciwwskazana.

Foto: istockphoto.com