Otyłość – problem dużej u(wagi)

W ciągu ostatnich dwudziestu lat liczba ludzi otyłych potroiła się. W Europie osiągnęła rozmiary epidemii. Niestety coraz częściej problem ten dotyka nasze dzieci i młodzież. Jeśli nie zostaną podjęte żadne działania profilaktyczne, to w  2010 roku w samej Europie około 20% dorosłych oraz 10% dzieci i nastolatków będzie otyłych.

mgr Izabela Domańska, specjalista dietetyki i żywienia

Skąd się bierze problem?

Tkanka tłuszczowa służy jako magazyn energii i jest nam niezbędna, jednak nadmiar dostarczanej energii z pożywieniem znacznie przyspiesza stłuszczenie ciała.

Otyłość to skutek braku równowagi pomiędzy ilością dostarczanej energii, w postaci węglowodanów, tłuszczu i białek, a zużywaniem tej energii na codzienną aktywność. Powstawaniu otyłości sprzyjają czynniki środowiskowe (żywienie, aktywność fizyczna), genetyczne(mutacje genowe), biologiczne (zaburzenia hormonalne), psychologiczne.

Główne predyktory bycia otyłym w wieku dorosłym, to: wysoki wskaźnik BMI w okresie młodzieńczym, zbyt wysoki BMI matki w czasie ciąży, wczesne występowanie miesiączki u dziewcząt oraz niska klasa społeczna rodziny dziecka.

Bardzo duże znaczenie mają także złe nawyki żywieniowe już u kilkulatków. I tak na przykład: powszechna wśród dzieci staję się tzw. dipsomania, czyli wypijanie dużych ilości płynów z dużą ilością cukrów, przyczyniającą się do otyłości. Częste picie przez dzieci litrami soków, oranżad i innych słodzonych napojów dostarcza zbyt dużych ilości energii.

Czy wiesz, że napój typu "Cola" ma w 0.5 litra, odpowiednio 15, a sok pomarańczowy 13 łyżeczek cukru! Rocznie przeciętna osoba "zjada" od 40 do 60 kg cukru?

Jeśli malec jest "puszysty"

Często wygłaszane poglądy, iż czynniki genetyczne, tzw. "skłonności" do bycia "puszystym", oznaczają brak możliwości wpływania na masę ciała, co nie jest prawdą, ale łatwym tłumaczeniem złych nawyków żywieniowych bez chęci zmiany.

Właściwa dieta odchudzająca, szczególnie dla dziecka musi być kontrolowana najlepiej przez lekarza i dietetyka, aby nie narazić dziecka na niedobory pokarmowe i postępować rozsądnie, bez pośpiechu, kompleksowo. Najważniejsza jest analiza naszych nawyków żywieniowych, które to głównie przyczyniają się do zaburzeń właściwego odżywiania. Rodzic powinien dawać dobry przykład od samego początku, ponieważ dzieci przejmują ich wzorce.

A zatem, nie rezygnujmy ze śniadania – jego brak prowadzić może do objadania się w ciągu dnia, gdyż gwałtownie spada poziom cukru (glukozy) we krwi, co skłania zarówno dorosłych jak i dzieci do uzupełnienia go, głównie czymś słodkim. Poranny posiłek następuje po najdłuższej przerwie w jedzeniu, dlatego śniadanie jest niezbędnie do efektywnej pracy naszego mózgu w ciągu dnia i nie może je zastąpić ani dobre drugie śniadanie, ani obiad. Pamiętajmy, że osoby unikające śniadań częściej cierpią z powodu nadwagi.

Zwalcz złe nawyki żywieniowe:

• zamiast smażyć, lepiej jest gotować, grillować, piec w folii, smażyć na patelni teflonowej, używać mikrofalówki, ponieważ w czasie smażenia potrawy chłoną tłuszcz, zwłaszcza gdy stosowane są panierki;
• zamiast śmietany, majonezu używaj w sałatkach i surówkach jogurtu naturalnego, który jest także praktyczny do zabielania zup;
• wysokokaloryczne słodycze i przekąski zastąp suszonymi owocami, chrupkim pieczywem, ewentualnie galaretką z owocami, a lody np. sorbetem owocowym;
• ograniczaj dodawanie tłuszczu do potraw, tłuszcz ukrywa się też w pasztetach i podrobach, parówkach, w ciastach, ciastkach, czekoladach, batonach i innych tego typu przekąskach – są słodkie, ale zawierają także ogromne ilości tłuszczu;
• zrezygnuj z podawania dziecku (i innym domownikom) potraw typu fast food: pizzy, hamburgerów, frytek, zapiekanek, a jeśli już, to lepiej przygotować je w domu, z większą ilością warzyw i z mniejszą ilością sosów, a ciasto przyrządzić np. z mąki razowej;
• sporadycznie spożywajcie lub nawet unikajcie serów żółtych oraz Brie, Camembert, serków kanapkowych z dużą ilością tłuszczu, serków homogenizowanych, zastąp je serami chudymi, twarogami, odtłuszczonymi serkami ziarnistymi (wiejskie), nie musisz podawać dziecku produktów mlecznych o 0% tłuszczu, ważne, aby nie zawierały więcej, aniżeli 2,5 g tłuszczu na 100g produktu;
• unikaj kupowania mleka smakowego: czekoladowego, truskawkowego, ze względu na dużą ilość cukru, zamiast tego zachęcaj dziecko do spożywania mleka pasteryzowanego, kefiru, maślanki, jogurtu naturalnego;
• unikaj kupowania płatków z wysoką zawartością cukrów (czekoladowych, miodowych, karmelowych itp.), sodu, przeciwutleniaczy, sztucznych barwników i środków smakowo-zapachowych, lepsze są płatki owsiane lub jęczmienne, pszenne z całego ziarna; zadbaj, aby dziecko jadło płatki z mlekiem, a nie ?na sucho" ;
• białe pieczywo zastąp razowym, pamiętaj jednak, że ciemna barwa nie oznacza, iż chleb jest razowy, często taka barwa to wynik dodania barwnika (karmelu);
• unikaj tłustego mięsa z widocznym tłuszczem, wybieraj chude mięso: cielęcinę, drób (bez skóry), chudą wieprzowinę, odkrawaj też każdy widoczny tłuszcz z mięs i wędlin;
• staraj się nie słodzić napojów, lub stopniowo ograniczaj zawartość cukru w nich;
• unikaj cukrów prostych, które są w produktach zawierających jako dodatek miód, syrop kukurydziany, syrop klonowy, fruktozowo-glukozowy, melasa, syrop z trzciny cukrowej, a zatem czytaj etykiety;
• pamiętaj, że niektóre owoce – na przykład banany, winogrona czy owoce kandyzowane, zawierają zbyt dużo cukru, należy więc je ograniczać;
• napoje gazowane zawierają także dużo cukru, lepsze od nich są rozcieńczone wodą świeżo wyciśnięte soki warzywne lub owocowe.

Wprowadź dobre zwyczaje żywieniowe:

• podawaj dziecku posiłki o stałych porach – zapobiegnie to podjadaniu w ciągu dnia;
• jedzcie mniej, ale często – 4-5 małych posiłków, w 3-4 godzinnych odstępach  – zbyt duże przerwy powodują, że mamy ochotę na słodycze;
• jedz (i ucz dziecko)  powoli, żując każdy kęs;
• przed posiłkiem podaj dziecku do wypicia szklankę wody;
• na kolację podawaj małe, lekkostrawne posiłki ok. 3 godziny przed snem;
• ucz dziecko rozpoznawać głód, niech jedzenie nie będzie sposobem na przekupstwo, uspokojenie się, spełnienie zachcianek, niekiedy zbywaniem dziecka;
• kiedy dziecko domaga się "przegryzienia" czegoś wysokokalorycznego i wiemsz, że nie jest głodne, staraj się odwrócić jego uwagę od jedzenia i zająć je czymś innym lub zaproponować owoc w ramach przekąski;
• nie chodźcie na zakupy głodni;
• nie rób zapasów w domu, nie magazynuj czekoladek, ciasteczek, paluszków itp., to łatwa pokusa dla nas i dla dziecka;
• staraj się sam/a przygotowywać posiłki, a najlepiej z dzieckiem, któremu podczas przygotowania warto opowiadać o produktach – maluch będzie bardziej zwracać uwagę na to, co je;
• urozmaicaj posiłki, staraj się aby były one kolorowe i estetycznie podane;
• spożywajcie jak najwięcej warzyw i do 2-3 posiłków dziennie owoce;
• dodawaj świeże, pokrojone lub zmiksowane owoce do produktów mlecznych naturalnych (jogurt, maślanka, kefir), zamiast spożywać gotowe produkty owocowe;
• wprowadź tradycję jedzenia ryb, produktów mlecznych, produktów zbożowych pełnoziarnistych, razowych, bogatych w dobroczynny błonnik. Pamiętaj również o rzadko używanych w kuchni kaszach: gryczanej, gruboziarnistej jęczmiennej, jaglanej, ryżu brązowym, stosuj również grube makarony (gotowane al dente) – najlepiej razowe;
• częściej spożywajcie zupy, na bazie warzyw, które bez zabielania i gotowania w tłustych wywarach mięsnych są niskokaloryczne, ale bogate w witaminy i składniki mineralne.

Bez ruchu ani rusz!

Wszelkie starania dietetyczne nie zastąpią aktywności. Niestety rozwój cywilizacyjny ?posadził" nas i nasze dzieci przy komputerach, telewizorach, biurkach, w ławkach szkolnych, fotelach samochodowych. Dzieci coraz rzadziej grają w piłkę na podwórkach, nie biegają, bo są zakazy lub jest niebezpiecznie, a oferty klubów fitness są skierowane często do osób starszych. Musimy, więc sami dać dziecku przykład wychodząc z nim na spacery, rower, basen, bieganie. Warto pamiętać o tym (i nauczyć tego naszą pociechę), że aktywność fizyczna połączona ze zbilansowanym odżywianiem to najlepszy sposób na zgrabną sylwetkę i zdrowie bez rygorystycznych ograniczeń dietetycznych.

Główne skutki bycia otyłym to:

• cukrzyca typu 2;
• dyslipidemie – zaburzenia gospodarki tłuszczowej organizmu;
• choroba niedokrwienna serca;
• nadciśnienie tętnicze;
• niewydolność krążenia;
• choroby kostno-stawowe (zwyrodnienia, płaskostopie, częste zwichnięcia);
• niektóre nowotwory złośliwe (jelita grubego, trzonu macicy, sutka i prostaty);
• choroba dróg żółciowych, marskość wątroby;
• zapalenie trzustki;
• zespół bezdechu podczas snu;
• kamica dróg moczowych, zaburzenia hormonalne;
• obniżenie jakości życia, problemy z akceptacja siebie;

Te choroby, łącznie z otyłością nazywamy zespołem metabolicznym, tzw. zespołem X.

BMI-Body Mass Index

to stosunek masy ciała wyrażony w kilogramach do wzrostu mierzonego w metrach, podniesionego do kwadratu [BMI = masa ciała kg/ wzrost m 2]. Osoby dorosłe przyjmują za prawidłowy BMI przedział od 18,5 do 24,9. Naukowcy podają inne wartości BMI dla dzieci i młodzieży.

BMI dzieci i młodzieży:

Wiek dziecka:

Nadwaga-wskaźniki BMI

Otyłość-wskaźniki BMI

Dzieci (3-10 lat)

17,6-18,4

>18,4

Młodzież (11-20)

20,8-23

> 23

Uwaga! Jeśli zauważysz u dziecka następujące objawy, skontaktuj się z
lekarzem:

• nagły spadek masy ciała, mimo zwyczajowego odżywiania;
• odczuwanie przez dziecko wzmożonego pragnienia i częste oddawanie moczu;
• senność i zmęczenie;
• nawracające infekcje, w tym grzybicze;
• problem gojenia ran;

Te objawy mogą świadczyć o cukrzycy.

Foto: Dreamstime.com