Jak zapobiegać wadom postawy u dziecka

Statystyki dotyczące częstości występowania wad postawy ciała u dzieci w Polsce pokazują, że badania okresowe prowadzone w poradniach, przedszkolach i szkołach nie spełniają swojej roli. Wiele wad postawy rozpoznawanych jest zbyt późno, co wydłuża czas prowadzonego potem leczenia i rehabilitacji dziecka, często uniemożliwiając całkowite wyleczenie.

Autor: dr Agnieszka Stępień, specjalista II stopnia rehabilitacji ruchowej, Instruktor International PNF Association, adiunkt w Katedrze Rehabilitacji Akademii Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego w W-wie, Centrum Rehabilitacji Funkcjonalnej ORTHOS ul. Szolc-Rogozinskiego 1, Warszawa

Nie boli dziś? Zaboli jutro!

Zaniedbanie wady postawy zwykle ma swoje następstwa w wieku dojrzałym. Istniejące niewielkie zaburzenia postawy powodują z czasem szereg kompensacji i uruchamiają całe łańcuchy biomechaniczne w ciele człowieka. Na przykład nieleczenie płaskostopia lub nieprawidłowego ustawienia stawów kolanowych prowadzi do wtórnych zaburzeń ustawienia stawów biodrowych , miednicy i kręgosłupa, co jest przyczyną zmian zwyrodnieniowych i dyskopatii. Dodatkowo, wszelkim zniekształceniom statycznym z wiekiem zaczyna towarzyszyć ból.  Dlatego tak istotna jest obserwacja małego dziecka, jego postawy i nawyków ruchowych w jego środowisku naturalnym. To niezbędna składowa profilaktyki wad postawy.

Obserwuj pociechę na co dzień

Do najczęściej występujących wad postawy ciała zaliczamy: plecy okrągłe(nadmierna kifoza piersiowa), plecy wklęsłe (zmniejszona kifoza piersiowa i zwiększona lordoza lędźwiowa), plecy płaskie (zmniejszona kifoza piersiowa i zmniejszona lordoza lędźwiowa), kolana koślawe (X), stopy płasko-koślawe. Szczególnie niebezpieczne jest rozpoznanie u małego dziecka skoliozy (skrzywienia bocznego kręgosłupa),  rokowania nie są wówczas korzystne i często po kilku latach dochodzi do zabiegu operacyjnego.

Prawidłowa postawa jest symetryczna, co oznacza, ze prawa i lewa strona ciała wyglądają podobnie. Niepokojącym sygnałem jest stwierdzenie asymetrii postawy w postaci pochylenia głowy, nierównego ustawienia ramion, łopatek, nierównych kątów talii (przestrzeń znajdujące się między kończyną górną i tułowiem na wysokości wcięcia talii, w pozycji stojącej z opuszczonymi rękami) lub odmiennego ustawienia stóp. Nieprawidłowym objawem są także odstające łopatki, nadmiernie zaokrąglone plecy lub wypukły brzuch dziecka, będący często wynikiem nadmiernej lordozy (wygięcia kręgosłupa do przodu) w lędźwiowym odcinku kręgosłupa oraz ustawienie stóp na zewnątrz lub stawianie ich do środka w czasie chodu.

Możesz zbadać  dziecko samodzielnie

Podstawowe badanie dziecka może być wykonane przez rodziców w warunkach domowych. Dokładnie obejrzyj dziecko w pozycji stojącej od przodu, od tyłu i z boku. Podczas oglądania zwróć uwagę na symetrię ustawienia ciała. Ważne jest, by w pozycji stojącej oś pionowa ciała przechodziła przez środek twarzy, między obojczykami, przecinała pępek i kończyła się między stopami. Przesuniecie osi w kierunku prawej lub lewej stopy może być objawem rozpoczynającego się skrzywienia kręgosłupa lub innych problemów w narządzie ruchu. W czasie badania należy ocenić symetrię ustawienia żeber z przodu i tyłu oraz uwypuklenie mostka. Zapadnięte żebra, odstające dolne części żeber i wysunięte do przodu ramiona są objawem wady postawy. W czasie oceny postawy ciała od tyłu należy odszukać dolne części łopatek i sprawdzić, czy ustawione są symetrycznie. Ważną składową badania jest wspomniane porównanie kątów talii oraz badanie miednicy. Wysunięcie jednego z pośladków do tyłu może świadczyć o skręconym ustawieniu miednicy.

Obejrzyj dokładnie także ustawienia stawów kolanowych. Ustawienie kolan w przeproście (nadmierne wygięcie do tyłu) bardzo często wskazuje na nieprawidłowe ustawienie odcinka lędźwiowego kręgosłupa w zwiększonej lordozie. Z kolei ustawienie kolan w kształcie litery X (kolana koślawe) najczęściej idzie w parze z wadliwym ustawieniem stawów biodrowych i stóp dziecka.

Jeśli  coś cię zaniepokoi, nie zwlekaj z wizytą u lekarza rodzinnego lub pediatry, który skieruje was do specjalisty.

Co poradzi lekarz

Nieprawidłowa postawa ciała wymaga natychmiastowej wizyty u lekarza ortopedy lub lekarza specjalisty rehabilitacji. Na podstawie wystawionego przez nich skierowania można dostać się na wizytę do fizjoterapeuty (rehabilitanta), posiadającego wymagane kwalifikacje do prowadzenia zabiegów manualnych i zalecania ćwiczeń odpowiednich dla rozpoznanego zaburzenia postawy ciała. Dobrze wybrać się do fizjoterapeuty posiadającego dodatkowe, podyplomowe kwalifikacja do pracy z dziećmi. W systemie kształcenia podyplomowego fizjoterapeutów jest organizowanych wiele dodatkowych szkoleń i kursów z zakresu różnych metod fizjoterapeutycznych. W czasie pierwszej wizyty fizjoterapeuta  zbada dziecko, oceni jego umiejętności motoryczne i zaleci zestaw ćwiczeń do wykonywania w domu. Nawet w  przypadku częstszych wizyt w gabinecie rehabilitacyjnym i braku zaleceń ćwiczeń domowych  warto o nie poprosić, gdyż codzienne, choćby kilkunastominutowe ćwiczenia w domu pozwalają na osiągniecie szybkiego efektu terapeutycznego.

Ćwicz z dzieckiem w domu

W domu można wykonywać z dzieckiem różne ćwiczenia profilaktyczne. Ważne jest, by wzmacniać równomiernie wszystkie grupy mięśniowe, a nie tylko jedną. Najchętniej akceptowane przez dzieci są ćwiczenia w formie zabawowej lub opowieści ruchowej(„wyobraź sobie, ze jesteś małym zajączkiem, który skacze cicho, żeby nikogo nie obudzić"). Dzieci chętnie wykonują także zadania ruchowe, w których dochodzi do współzawodnictwa. Każde ćwiczenie można nagrodzić przyznaniem punktu, a określoną ilość punktów uzgodnioną z dzieckiem nagrodą (pozytywne wzmacnianie ćwiczeń). Jednak w przypadku rozpoznanej wady postawy, nie należy ustalać ćwiczeń samodzielnie, tylko udać się do fizjoterapeuty.   

Dbaj o stopy malca

Jednym z czynników decydujących o budowie stopy są odpowiednie buty. Dzieci rozwijające się prawidłowo nie musza przebywać stale w butach. Dla rozwoju prawidłowej aktywności stopy potrzebna jest właściwa stymulacja, którą zapewnia przemieszczanie się na bosaka po podłożu o różnej strukturze. Jednak dłuższe spacery będą znacznie milsze dla dziecka, gdy na jego stopach znajda się odpowiednie buty. Powinny być przede wszystkim wygodne. Warunkiem prawidłowego przetaczania stopy jest elastyczna podeszwa. Powinna być ona nieco szersza od obrysu górnej części buta. Sprzyja to utrzymaniu stopy w prawidłowej, pośredniej pozycji. Tylna część buta powinna być usztywniona wokół pięty, co ogranicza nadmierne ruchy pięty na boki. Rodzice dzieci, u których stwierdzono obniżenie łuku przyśrodkowego stopy powinni zapewnić dziecku buty z niewielkim podwyższeniem wkładki w bucie po stronie przyśrodkowej. Dobrym rozwiązaniem w tym przypadku jest także specjalnie ścięty obcas buta, w którym brzeg przyśrodkowy jest dłuższy od brzegu bocznego obcasa.

Dieta też jest ważna!

Ostatnie statystyki alarmują, że w Polsce zaczyna się zwiększać procent dzieci ze stwierdzoną otyłością. Podstawą żywienia powinny być zatem zdrowe i niskokaloryczne produkty żywnościowe, bez nadmiernej ilości węglowodanów i tłuszczów zwierzęcych. W codziennej diecie nie powinno zabraknąć białka (nabiał, rośliny strączkowe, mięso, ryby) oraz dużej ilości warzyw i owoców, zawierających potrzebne witaminy. Dzieci, które z różnych względów nie mają dużej ilości ruchu, powinny spożywać produkty zawierające wapń i sole mineralne celem wzmocnienia układu kostnego, który jest osłabiony ze powodu braku obciążeń osiowych kości.

Unikaj błędów

• Pamiętaj, że rozwijający się młody organizm potrzebuje dużej ilości różnorodnych bodźców i ukierunkowanego, wszechstronnego ruchu. Głównym „winowajcą" powstawania wad postawy jest brak ruchu, długotrwałe przebywanie w jednej, często nieprawidłowej pozycji.
• Jeśli twoja pociecha urodziła się z ciąży zagrożonej, przedwcześnie lub z obniżona ilością punktów przyznawanych dziecku po porodzie (skala Apgar), musisz zadbać o to, by była ona  objęta wczesną i regularną opieką i profilaktyką. Również stwierdzenie u maluszka asymetrii ułożenia ciała, kręczu szyi, zaburzeń w stawach biodrowych lub obniżonego napięcia mięśni, wymaga wnikliwej obserwacji dziecka w czasie pierwszych lat życia.
• W pierwszych miesiącach życia zapewnij dziecku  odpowiednie warunki do zdobywania doświadczeń ruchowych w różnych pozycjach w otwartej przestrzeni. Nie krępuj ruchów dziecka odzieżą  i nie pozostawiaj w foteliku, kojcu lub łóżeczku zbyt długo.
• Nie  przyspieszaj  rozwoju dziecka. Przedwczesna pionizacja dziecka może powodować szereg kompensacji w narządzie ruchu w postaci nieprawidłowego napięcia mięśniowego, złego ustawienia tułowia i kończyn dolnych.
• Zgłaszaj specjalistom wszelkie asymetrie lub nieprawidłowości rozwojowe. Niepokojące może być np. pełzanie lub raczkowanie z zaangażowaniem tylko jednej kończyny dolnej lub siad z asymetrycznym ustawieniem kończyn dolnych. Również siad między stopami z ustawieniem podudzi na zewnątrz skutkuje koślawym ustawieniem kolan, stóp i nieprawidłowym ustawieniem stawów biodrowych.

To warto wiedzieć!

Do 3-4 roku życia dziecka płaskostopie uznaje się za fizjologiczne. Potem stopniowo powinien wykształcać się łuk przyśrodkowy stopy i właściwy kształt stopy. Pojęcie „fizjologiczne" nie oznacza jednak, że każde płaskostopie mieści się w granicach przyjętych norm. Zdarzają się przypadki, że dzieciom w wieku 1-2 lat zaleca się noszenie wkładek i specjalnego obuwia.

Foto: istockphoto.com